maandag 6 juni 2011

De Waerelt volgens Bunter XXIX



In de jasmijn op de top van zijn bloei  foto BUNTER



De zbieb,
de kóutòu
en de dolfijn
 Ach, geloof me nou toch. Ik ben geen roker en ik ben ook geen boer. Uiteindelijk ben ik een molenaarszoon, eigenlijk zo weggelopen uit een sprookje. En daarom zit ik nu in mijn achtertuin te genieten van een uitzonderlijk voorjaar. Terwijl mijn Jasmijn het optimum – de mooiste fase – van zijn bloei beleeft en de Chinese hemelboom zijn eerste bloeiaren uit zijn takken naar buiten wringt als het ware, zit ik hier in de vallende schemering te peinzen, strak starend langs Karmozijnbessen af. Heerlijke sigarenwalm omgeeft me, nu ik mijn tweede Cubaan smoor.
Heus, geloof me, ik ben geen roker. Wat zijn vier of vijf echte Cubanen, heel, heel langzaam genoten in mijn tuin, op een heel jaar? In de week voor of na Kerstmis gaat de laatste in een askegel op en dan is het alweer 2012 – Deo volente , esGodbleef.
Welnu, dit is de setting voor mijn betoog. Betoog? Betoog? Een veel te woest woord voor mijn overpeinzingen. Ik heb het niet meer nodig wie dan ook te overtuigen. Daarom betoog ik niet meer, maar overpeins. Te beginnen bij rozijnen. Arabische rozijnen wel te verstaan. Ik kwam het Arabische woord voor rozijn – zbieb – tegen op bladzijde 138, tiende regel van boven, in het boek ‘Ramadan, sultan van alle maanden’ van de hand van dr. Marjo Buitelaar, verschenen in 2002, dus het is nog maar de vraag of mevrouw Buitelaar nog steeds hoofddocent godsdienstwetenschappen aan de Rijksuniversiteit van Groningen is. Ik las dit boek enkele weken voor Pasen, midden in mijn eigen RK veertigdagentijd, om te achterhalen wat het begrip ‘vasten’ voor andere culturen dan de mijne betekent. Het is duidelijk een boek van voor de tijd, dat het stoer werd om op mensen met een islamitische achtergrond uit angst te schelden.
Welnu: zbieb is rozijn en dat woord wordt ook gebruikt voor het donkere eeltplekje op het voorhoofd van vele islamitische mannen. Dat komt daar omdat, zoals bekend, vrome mannen uit de islam bij het bidden heel veel diepe buigingen maken en met hun voorhoofd telkens de grond raken, alles vanuit een geknielde zit. Er zijn nauwelijks beelden van biddende muzelmannen van voor genomen. Altijd zie je lange rijen bidders in hun moskee van achter en de diepe buiging ziet er dan voor de toeschouwer uit alsof iedereen bijna tegelijkertijd zijn billen omhoogsteekt.
Je ziet dus nooit al die hoofden de grond raken, maar de rozijnen op het voorhoofd zijn er wel en volgens mevrouw Buitelaar zijn de vrome mannen er niet weinig trots op.


Een Chinese keizer in vol ornaat in de achttiende eeuw: koowtowen verplicht.

Deze bidgymnastiek is qua beweging dezelfde als de befaamde groet die de Chinese keizer vòòr 1911 – het jaar van de val van het Chinese keizerrijk en het aantreden als president van Sun Yat Sen – van al zijn hovelingen  en bezoekers eiste bij een persoonlijke ontmoeting. Op de knieën, drie keer diep buigen in die houding en met het voorhoofd de grond raken, dan opstaan, weer op de knieën, weer drie diepe buigingen en dan nog een laatste derde keer. Een onderwerpingsgroet wordt dit ritueel ook wel genoemd en ook na het verdwijnen van de keizerlijke monarchie uit China was de kowtow (officieel pinyin: kòutóu`, spreek uit koowtoow; in karakters:  叩头nog lang gebruikelijk bij traditioneel Chinese bruiloften. Bruid en bruidegom plachten voor hun beider ouders als teken van respect te koowtowen, maar negen keer? In Chengdu of daar in de buurt kwamen wij met onze reisgroep (zie het lange reisverslag op deze blog) in een Chinese bruiloft terecht in ons hotel. Bruid en bruidegom en hun hele families kwamen door een haag van vuurwerk in auto’s aan. Als toevallige gasten bood de bruidegom ons elk drie sigaretten aan die wij met veel buigende 谢谢’s in ontvangst namen, maar voor de kowtow van het jonge stel waren we te laat. Het feest ging al beginnen! Ooit was de kowtow in China de gebruikelijke begroeting van hooggeplaatsten, zoals rechters en bestuurders, maar drie keer drie maal stofhappen: alleen voor de keizer en misschien de ouders/voorouders. Deze diepe buigingen, waarvoor in andere Oosterse talen, die het Chinese taalgebied omringen, eigen termen bestaan, hebben we onlangs op de televisie kunnen zien in de scène, waarin de nagenoeg volledige directie van de Tepco, energiemaatschappij uit Tokio en exploitant van de door aardbeving en tsunami zwaar getroffen Fukushima-kerncentrale een kowtow maakte voor de tv-camera’s van de hele wereld om hun excuses aan te bieden voor het aangerichte leed en uit respect voor de veiligheidsmensen van Tepco, die tot op de dag van vandaag hun leven riskeren om de levensgevaarlijke rotzooi op te ruimen.

Even terug naar het grote voertuig, de taal, de . Ik heb de twee karakters nu gescheiden door een spatie. De rechterzijde van het eerste karakter was ooit een karakter in zichzelf, een zogeheten basiskarakter met een hoge leeftijd en een pictografische achtergrond. Dit karakter, dat de uitspraak jié (dzjie-éé) had, komt nu alleen nog voor als onderdeel van karakters en geeft dan zijn oude uitspraak ook aan de nieuwe combinaties. Maar niet in het woord 叩头 kòutóu. De oude Chinezen zagen er een offici”ele stempel of zegel in, maar ook een knielende man en dat waren dan ook de twee oude betekenissen van wat ik met mijn westerse ogen vooral zie als een gebruikte handdoek op een rekje. Erg oneerbiedig, welzeker, maar hier toch met alle respect ingetimmerd. Ik wil enkel laten zien, dat als je karakters maar ver genoeg analyseert, je uiteindelijk wel bij een clou komt: een aanwijzing voor de betekenis. Maar de uitspraak? Die moet je je eigen maken door veel op te zoeken en nog meer te lezen. Ook als het Mandarijn je moedertaal is!
Intussen werd de kowtow gevreesd door diplomaten en handelaars, die in China invloed, afzet en handel probeerden te verwerven. Vooral Britse hoge ambtenaren en ambassadeurs hadden grote problemen. David Porter, hoofddocent Engels en vergelijkende taalwetenschap aan de Universiteit van Michigan  (2001) wijdt in zijn boek Ideographia, the Chinese cipher in early, modern Europe zijn vierde en laatste hoofdstuk bijna geheel aan de pogingen van de Britten om onder deze dagelijkse kowtow bij audiënties aan het hof uit te komen. De Britten wilden wel buigen en het hoofd tegen de grond slaan, maar dan moesten de hoge Chinese ambtenaren ook kowtowen voor een speciaal meegetorst portret van de Britse koning. Of ze wilde wel één knie buigen voor de keizer, maar daar moest het dan ook bij blijven. Chinezen en Britten zijn nooit tot een vergelijk gekomen op dit punt.

Procespartijen betuigen hun diep respect voor rechters met een koow-toow.

En de Hollanders dachten slimmer te zijn. In 1794 en 1795 kowtowden zij telkens naar hartenlust onder leiding van ambassadeur Isaac Titsingh, maar het leverde hen naar eigen zeggen helemaal niets op. Achteraf klaagden ze bij hun Britse collega’s, dat ze ondanks hun vleierige houding gewoon net zo genegeerd werden aan het hof als de Britten.


De Dolfijnhouding en de afsluitende diepe kniel uit de eerste yoga-les van Déchanet uit 1965. (tekeningen aan boek ontleend.)
 

Buigen voor de keizer voor mogelijke handelswinst? Buigen voor Allah tot je een rozijntje op je kop hebt? Ik heb nog in een derde grote wereldcultuur naar buigingen gezocht, die in de buurt van de kowtow komen. De Indiase hindoecultuur heeft de hatha-yoga voortgebracht als meditatie- en ontspanningstechniek. Mijn eerste kennismaking met deze technieken was het lezen van ‘Yoga in 10 lessen’ door J.-M. Déchanet, verschenen in 1965 (Camera-serie van Desclée De Brouwer, Brugge – Utrecht) en dus alleen nog op rommelmarkten of in antiquariaten te vinden. Déchanet, een kloosterling, die yoga een christelijk jasje wil aantrekken, presenteert op blz 19, oefening 4, de dolfijnhouding, die sprekend op de kowtow lijkt, maar dan met gestrekte benen en die overgaat in een diepe, knielende houding, die de perfecte kowtow moet zijn. Heel ontspannend, goed voor de buikademhaling en nog veel meer, schrijft Déchanet. Zou er dan toch nog voordeel in nederigheid door houding te vinden zijn? Ik heb deze oefeningen in mijn jonge jaren lang volgehouden, hoor. Ik weet het zeker!!
BUNTER