hoe lang en hoe ver: Bunter in ut laand vaan Sjarel de Veerde V

zondag 24 mei 2009

Bunter in ut laand vaan Sjarel de Veerde V

Praag is ei groet

opelochmuzeum

SJAREL EN BUNTER GAANS OONDEREIN!

Zoondeg 22 februari 2009, 2107 oor K 713

Gein Hoegmès in de bazzeliek gezoonge in ut Gregoriaans, gei Momuskanon opte Vriethof; gein brallende Tempeleere en ut umhoegriete vaan ut Mooswief, ouch neet de Mooswijfkes vaan Sint Pieter en de ierste veurziechtige verkleiders en ut opstèlle vaan d’n optoch in Wieck beij de stasie, boe heer um 14.11 oor miestal vertrèk. Niks vaan dat alles en hoewel ut miech noe allemaol sjèrrep in de memorie kuhump, iech höb ut heij in Praahaag gein sekond gemis.

Fotoos heijoonder: Iers de astronomische klok op ut stadhoes en daan de Tynkèrrek

Veer zien vemörrege um 7.00 opgestande, um 8.15 goon ete of eve euver achte, um 9.00 oor zaote veer in de bös en um half tien waore veer nao un korte roondrit door de boetewieke vaan P. aon de Ingelebrögk, boe de promenaad mèt Božena begòs. Ze heet us, unne groep vaan fieftig awwer luij, iers ut veurmaolig joeds getto laote zien, de z.g. Josefov mèt door d’n draod en aon de boetekant de veer aw sjoele, de kèrrekhoof en wat noe gewoorde is vaan 33 klein Stoksträötsjes in de aw stad vaan P. Prachtige breij straote vol rieke Jugendstil-hoezer vol prach en praol mèt heij en dao de Davidsster mèt in het midde de joedenhood, geel van kleur, want dat waor d’n tint vaan venien en verraod.

Daan door nao ut aait Stadsplein mèt achter de hoezereij de dominerende Mariakèrrek die ze ‘Tijnkerk’ numde, mèh die op ze Tsj. Tieien (lang ie) het nao de wiehiek boe-in ze ligk. De Nicolaaskèrrek in d’n aanderen hook vaan de Hussieten, modern, genump nao Jan Hus (Jaan Hoes), dee al in 14 zoeväöl verbrand woort es ketter In Constanz (Dld). Unnen ieuw ieder es Luther ging heer al tegen de vermolmde RK Kèrrek in. In de barokke Jaocobskèrrek koste veer d’n aofgeknepe deevenerrem neet vinde. Dao goon veer veur trök op dinsdeg.

Mèh ut hoegtepunt waor toch ut bezeuk aon ut Clementinum mèt un Tsjechische medam es gids. Deur (440 Ckr) mèh de meuite weerd. Dit Zjuzwietecollege, gestiech door Petr. Canisius nota bene, (± 1720) heet un Spiegelkapel vaan Maria-Boodschap mèt plafondfresco’s op de regels vaan ut Weesgegroet. Unnen orgel, boe dee jong vaan Mozart nog op gehings heet.

Fotoos: Bove e veurbeeld vaan de prachtige hoezer beij de sjoel en oonder un klok met Hebreeuwse letters die ouch aandersum löp.

Unne prachtige barokbiebzaol en unnen astronomischen tore boe Kepler,Corpernicus, Tycho Brahe en ouch Galileo Galilei nog heet (sic, lees höbbe) roondgerend. Bijna 200 trappe nao u prachtig oetziech euver P. Veer droonke met Božena koffie vlak tegeneuver de astronomische klok op ut aajt stadhoes vaan P. mèh dao voont iech geine bal aon. De Tynkèrrek wao touw en tössedoor voonte veer prachtige aw staminees veur get te ete of te drinke. Unne sjoenen daag, prachtig. Praag is e opelochmuzeum.

22.50 oor.

En noe höb iech nog ut sjoenste verhaol vaan ut Clementinum vergete en is ut miech opte badkamer (bad te kort, geine waterdrök op d’n doesjkop, baardkretser thoes laote ligke: ein en al elend, dus) (scil:) . Mèh mèt dees historie vèlt nog te lachte: oonder d’n oetkiek ± 88 trejje is in d’n astronomietore un duuster kamer. Dao kinnen alle luike touwen daar vèlt door e klei leukske un zonnestraol op de vloer precies in de buurt vaan de Prager meridiaan op 15 graode, 42 minute en 11 seconde dweers door Praag. Me zuut euver de vloer un langwerpige bekisting boevaan (scil:) in persiele d’n dèksel ope kint klappe en opte vloer ligk taan un witte baon, mesjiens vaan stein, boebove unnen dunnen zwarten draod is gespanne. Es de zonnestraol die un ron vlek wörrep van unnen awwen rieksdaalder groet, precies midde op de meridiaan of lengtegraod vèlt issut 12 oor ’s middes in Praag. Daan zweijde de woerneumer vaan dit alles mèt unnen vlag vaanaof d’n tore, en daan wis vaanaof 1842 tot in 1927 ± eederein tot ut 12.00 oor ’s middes waor. Miestal sjote ze daan ouch eine kier e kenon aof mèt los kroet. En kos eederein toes goon ete.

Dat middegoor, zag de gidse, woort ech gevierd, want ouch alle klokke opte tores in aajt Praag begoste oetgebreijd te lojje. E leve wie un oordeil. E schitterend verhaol mèh wat veer neet gevraog höbbe: wat gebäörde es ut bewollek Fotoos: Den tore vaan ut Clementinum en ut oetziech daovaan euver Praahaag.

waor met rege en es de zon neet sjeinde? Geinen exacten tiet taan, gei klokgebommel, niks te ete. Iech höb ut vergete te vraoge, mèh ut zal utzellefde probleem zien es mèt de zonneweijzers. Ze ging nog weijer: wie uneder toch wel un horloge had, later, hòng me um 12.00 oor unne witte vlag oet of zweijde daomèt. Dat waor geinen echte vlag, mèh e taofellake. Tiet um te ete wow dat zègke.

BUNTER

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Welkom, welkom, lieve mensen: lees en huiver (van genoegen, natuurlijk

Pasen op zijn Chinees

复(fù)活(huó)节(jié) 快(kuài)乐(lè)
Vrolijk Pasen staat hierboven in het Chinees en met deze mooie wens, die wel erg laat komt dit jaar met die extreem vroege Pasen op 23 maart, verwijs ik natuurlijk naar de natte Paaswake die mijn vrouw en ik in 2006 meemaakten in ons hotel in Hong Kong. Het is nog steeds geen uitgemaakte zaak: was de waterafvoer van de douche inderdaad te krap of heb ik te lang die toepasselijke aria gezongen uit ’Das Land des Lächelns’ van Franz Léhar, een van de lievelingsoperettes van mijn moeder zaliger over China, het land van de glimlach?

Pesach, Pascha, Pasqua, Paques, Pasen, Easter, Ostern en ga zo maar door: elke taal heeft een naam voor dit centrale mysteriefeest van het christendom. Zelfs het Baskisch: Basko. En het Schotse Gaelic: Càisg. En dus ook het Mandarijn Chinees: je hoort foe-chwoho-dziejèhè. Vrolijk klinkt als ‘kwajluh’, met de ‘u’ van ‘blut’.

Letterlijk vertaald: weer-leven-feest. Op de bijgaande stillevende foto heb ik de karakters op klassieke wijze onder elkaar gezet: het langste rijtje moet het eerst gelezen worden en dan het kortere rijtje links. Vooral over het huó-karakter valt iets te vertellen.

De linkerkant laat drie druppels water zien en het centrale rechterdeel een vierkant blokje voor mond en er wordt iets uitgestoken uit die mond naar boven. Dat kan dus alleen maar een tong zijn. Het Chinese woord voor tong is ‘shé’ met dit karakter: 舌. Drie druppels water op een tong is dus ‘leven’ en als je midden in een van de Noord-Chinese woestijnen staat, kun je je daar wel iets bij voorstellen. Zo kun je de betekenis van het karakter onthouden, maar de stap naar het woord, de uitspraak is in dit geval veel moeilijker: huó (chwoho, tweede toon). Misschien dat het rechterdeel shé ooit anders geklonken heeft en de verwijzing naar de uitspraak dus verloren gegaan is. Grappig is wel, dat ik bij mijn speurtocht rond dit karakter een oude betekenis vond: ‘het geluid van snelstromend water’. Nou, ook dit onderdeel van het Chinese begrip Pasen is toepasselijk: snelstromend water over de rand van de douchebak in dat hotel in Hong Kong.

Tenslotte: de eerste twee karakters van het Chinese Paaswoord, fù-huó worden ook gebruikt voor het werkwoord ‘reanimeren’. En zo is Pasen in China het re-animeerfeest.
Dat Chinezen überhaupt iets over Pasen te weten kwamen, moet toegeschreven worden aan de orde van de Jezuïeten, die al in de zestiende eeuw pogingen deden om Zuid-Oost-Azië tot het christendom te bekeren. Zo trok de Spaanse Jezuïet Juan Bautista Ribeira in 1568 vanaf de Portugese handelspost Macao het binnenland in zonder ook maar enige kennis van de taal, de cultuur en in zijn westers klofje van die tijd. Hij vertrouwde enkel op Gods genade, zo schreef hij later aan zijn overste. Ribeira bereikte helemaal niets, kreeg geen enkel contact met de bevolking en keerde na drie jaar diep teleurgesteld terug. Zijn conclusie was: als Gods genade niet hielp, dan was het hoog tijd voor soldaten. Twee Italiaanse Jezuïeten, Matteo Ricci en Michele Ruggieri deden in 1583 een tweede poging in de buurt van Macao. Zij kenden de taal en kleedden zich aanvankelijk als boeddhistische monniken. Zij maakten wel contact en werden vriendelijk ontvangen, maar waren later gedwongen om echt zijden Chinese gewaden te gaan dragen met speciale hoeden op om achterdocht bij de autoriteiten weg te nemen en te kunnen converseren in de betere kringen. Ze maakten zelfs gebruik van draagstoelen. Het christendom is nooit aangeslagen in China vanwege de enorme cultureel kloof die er gaapte.

De Amerikaanse sinoloog David Porter heeft de eerste goed gedocumenteerde ontmoetingen tussen Oost en West in de zestiende eeuw beschreven in zijn boek ‘Ídeographia, The Chinese Cipher in Early Modern Europe’ Daaraan heb ik ook de historische details ontleend.
David Porter, Ideographia, 2001, Stanford University Press, Stanford Californië, ISBN 0-8047-3203-5
Rick Harbaugh, Chinese Characters, A Genealogy and Dictionary, Yale University Press.

Wat is tijd?

“Als je ervan uitgaat dat de aarde van west naar oost draait, zodat de draaiing van de aarde als het ware wordt ingehaald en je terechtkomt in een land, waar de zon op macroniveau eerder opgaat, zodat het daar later is.”
Zo heb ik het neergeschreven in mijn dagboekaantekeningen van 15 april 2006 naar aanleiding van de vlucht Frankfurt-Hong Kong. Je vliegt naar het verre Oosten, naar China. Daar komt te zon veel eerder op, dus is het er veel later. Telkens als ik dit korte zinnetje lees en probeer te begrijpen, vallen mijn hersens in een knoop. Hoe kan het nu ergens later zijn, als er de zon net eerder opkomt? Je bent geneigd te denken: Dan moet het daar ook vroeger zijn natuurlijk. Wat een raar fenomeen is tijd eigenlijk?, dacht ik in het vliegtuig er gelijk achteraan en toen begreep ik er helemaal niets meer van.
Nu, weer ruim twee jaar ouder en wijzer, denk ik dat de clou in de richting zit waarin de aarde draait om zijn eigen as. De aarde draait in oostelijke richting, vandaar : ex oriente lux, in het oosten komt schijnbaar de zon op, niet omdat de zon in een soort zonnewagen rond de aarde draait of getrokken wordt met paarden, maar omdat de aarde zelf draait naar het oosten toe.
Oké, daar komt in China de zon op. Bij ons nog niet, want wij wonen veel verder naar het westen. Bij ons is het nog donker, maar vanwege de draairichting van de aarde komt de zon uiteindelijk ook onze kant op. Bij het eerste hanengekraai in onze contreien, staat de zon natuurlijk al veel hoger aan de hemel in China, omdat de aarde inmiddels onder de zon door is gedraaid en DUS is het daar later. De tijd van de dag wordt dus afgemeten aan de stand van de zon. En zo beschouwd is de tijd, die voortdurend verglijdt, niet meer dan het draaien van de aarde, waardoor de dag- en nachtzijde van onze planeet steeds achter elkaar aan jagen.
Er zijn ook prachtige foto’s vanuit de ruimte, waarin je scheiding tussen dag en nacht, de dageraad als een vlak van licht over de onbewolkte Sahara ziet trekken. Maar hoe komt het dan dat we ouder worden door het draaien van de aarde? Daarmee wordt toch alleen maar de tijd gemeten via de zonnestand, maar wat is de tijd zelf dan, afgezien van methodes om hem te meten? Ik weet het niet, het wezen van de tijd, maar mijn gevoel zegt, dat het alles met beweging te maken heeft. Per slot van rekening beweegt alles wat leeft en verslijt langzaam.

Hotel en zo

fàndiàn, 饭店 dat is het Chinese woord voor hotel, dat wil zeggen een groot hotel voor buitenlandse toeristen, zo’n hotel als wij hadden in Hong Kong, toen wij daar half april 2006 arriveerden. Je hoort: fan-tie-jèn, alle drie de lettergreepjes vrij snel uitgesproken op een soort strenge, bozige toon. Misschien eerder nog klinkend als fantjèn, waarbij de ‘t’ niet teveel mag spetteren, moet een zachte ‘t’ zijn. Dat zijn dus twee vierde tonen uit het Mandarijn achter elkaar, ook bekend als de snelle valtonen. Nu betekent de eerste lettergreep ‘fàn’ op zichzelf: gekookte rijst of maaltijd. En ‘diàn’ staat voor winkel, geen grote zaak, zoals een supermarkt, maar een middelgrote speciaalzaak. Letterlijk zegt de Chinees dus ‘eetwinkel’ als hij het over een groot hotel-restaurant heeft. En dan nu het schrijven. Wie de karakters wil begrijpen en vooral ook onthouden zal ze element voor element uit elkaar moeten halen en weer in elkaar zetten als legostenen. We beginnen vooraan, helemaal links. Het linkeronderdeel van het ‘fàn’-karakter ziet er zo uit: 饣. Het is eigenlijk de verkorte, abstracte versie van dit karakter: 食，dat de uitspraak ‘shì’ kent en voedsel betekent. 食 is hier verkort tot 饣om als radicaal te dienen, dat wil zeggen een linkerstukje van het karakter, dat in het algemeen de categorie van betekenissen aangeeft, waaronder datgene valt wat het gehele karakter aangeeft. De categorie is ‘ voedsel’. En dat 食- onderdeel kan weer nader ontleed worden in de betekenissen verzamelen (bovenkant) en rijst (onderkant). Kortom: verzamelde rijst is voedsel. Die voedselradicaal wordt nu tegen 反 opgeplakt. Dat karakter komt ook zelfstandig voor, laat pictografisch een hand 又 zien die tegen een steile klif leunt met als betekenis: omdraaien, zich verzetten tegen, in opstand komen. Het belangrijkste is echter de uitspraak: fǎn, dwz fan in een andere toon, maar wel fan. Die uitspraak geeft dus in de redeneertrant van de Chinese karakterontwerpers een aanwijzing over de uitspraak van het gehele karakter 饭. De linkerkant duidt dus de inhoudelijke categorie aan, waarin het gezochte woord moet vallen en het rechterdeel geeft een aanwijzing over de uitspraak. Het eindresultaat is: fàn met als betekenis maaltijd of gekookte rijst. Zo is het merendeel van de vele duizenden Chinese karakters opgebouwd. De tweede lettergreep ‘diàn’ 店laat qua afbeelding een schuur zien met een schoorsteentje op het dak en daaronder een staand streepje met een zijstreep 卜，gezet op een blokje 口. Dat blokje staat voor een mond en met de twee streepjes wordt een oud voorspellend orakelteken als barst in een bot weergegeven. Alles bij elkaar, zo leggen de Chinese schriftgeleerden komt het neer op een ‘waarzegger in een schuur’. Dat idee heeft zich in de loop van vele eeuwen ontwikkeld tot de betekenis ‘winkel’ . En naar een aanwijzing voor de uitspraak, de klank van het totaal kunnen we fluiten, want hoewel alle onderdelen ook als zelfstandige karakters voorkomen, komen ze nauwelijks in de buurt van de bedoelde uitspraak diàn. Mijn bron voor deze taalkundige informatie is, zoals eerder, Rick Harbaugh, ‘Chinese characters, A Genealogy and Dictionary’, Yale University Press, 1998, 18e druk. De foto boven toont de beide karakters van het woord ‘hotel’, door mij geschreven met mijn Chinese schrijfdoos, te zien op de achtergrond, om zo de te kleine druk te omzeilen.

Vliegveld

飞 (fēi) 机 (jī) 场 (chǎng)

Hallo,

Dit is het Chinese woord voor vliegveld of luchthaven. Zo klinkt het: feej-dzjie-tsjahang. Jammer genoeg krijg ik de karakters niet opgeblazen en inkten ze een beetje dicht. Als dat zo blijft, zal ik u niet meer aan de kop zeuren over karakters op deze manier.
In het eerste karakter zien Chinese, schrijvende mensen een vliegende vogel. Het karakter is sinds 1953 enigszins simpeler gemaakt.
Het tweede karakter is het algemene Chinese woord voor machine of apparaat. Als pictogram is het moeilijk uit te leggen, omdat de rechterkant van deze combinatie door een totaal ander onderdeel is vervangen in 1953. Een en twee samen: vliegmachine.
Het derde karakter laat aan de linkerkant het karakteronderdeel zien, dat wanneer het solo voorkomt ‘aarde, grond’ betekent. De vereenvoudiging van ’53 heeft aan de rechterkant het zonne-onderdeel 日 boven de kromme lijnen vervangen door twee nietszeggende streepjes. De rechterkant betekende als pictogram oorspronkelijk: het zonnetje schijnt met stralen door de wolken. Alles bij elkaar ziet men pictografisch: grond, door de zon beschenen. Dat leidt tot de huidige betekenis : open ruimte, open veld, veld. Alleen die uitspraak. Daarvoor hebben we in het westen geen enkel, maar dan ook geen enkel aanknopingspunt of een afleidingsmogelijkheid. Hier blijft ons enkel de geheugenoefening!
Mijn bron voor deze volstrekt overbodige taalkundige informatie, die geen hond zal lezen, omdat honden nu eenmaal niet kunnen lezen is het voortreffelijke boek van Rick Harbaugh, Chinese Characters, A Genealogy and Dictionary, 18e druk, 1998, uitgegeven door Yale University Press, New Haven, Connecticut, VS, ISBN 0-966-0750-0-5 en door de Han Lu uitgeverij in Taipei, Taiwan. Het boek is ook te raadplegen op http://www.zhongwen.com/. Uitgangspunt is steeds het niet vereenvoudigde, traditionele karakter. Ongeveer tweeduizend Chinese karakters zijn vereenvoudigd voor gebruik op het vasteland.